Risicothema 4: Fiets

Fietsers zijn een risico in de gemeente Gulpen-Wittem vanwege het grote aandeel in het verkeerssysteem én in aantal slachtoffers, in combinatie met deels ook een beperkte inrichting van de fietsroutes.

Het inwonersaantal van de gemeente Gulpen-Wittem is in de afgelopen jaren licht afgenomen en de verwachting is dat dit aantal tot 2035 eveneens afneemt (-3,0%, CBS, 2019). Het kennisnetwerk SPV heeft als uitgangspunt dat elke inwoner een fietser is, waardoor dit aantal de komende jaren ook afneemt. Echter betreft de gemeente Gulpen-Wittem een echte fietsgemeente, gelegen midden in het Heuvelland. Dit zorgt dat de gemeente aantrekkelijk is en waarschijnlijk ook zal blijven voor toeristische en recreatiever fietsers.

Goed om hierbij te vermelden is dat in de verschillende beschikbare informatiebronnen de gewone fiets en de e-bike vaak met elkaar worden verward. Dat maakt dat een deel van de fietsdata mogelijk van toepassing is op de e-bike en vice versa. Kijkend naar de e-bike dan blijkt dat de landelijke trend laat zien dat er een forse toename is van het bezit en gebruik van de e-bike (ANWB, 2020). De verwachting is dat deze trend zich doorzet in de komende jaren en daarmee een steeds groter onderdeel uit gaat maken van het fietssysteem in de gemeente.

Het is vanuit de Duurzaam Veilig principes wenselijk dat er een vrijliggend fietspad ligt langs 50 en 80 km/u wegen. Van de 12 in de vormtoets gescoorde 50 km/u wegen in de gemeente Gulpen-Wittem beschikt geen over een vrijliggend fietspad. De 50 km/u wegen uit de vormtoets waar een vrijliggend fietspad ontbreekt zijn:

• Elkenrade

• Beutenaken

• Mesweg

• Julianastraat

• Wittemerweg

• Wilhelminastraat

• Dorpsstraat

• Heijenratherweg

• Hoofdstraat

• Pastoor Ruttenstraat

• Rijksweg

• Roodweg

Het aandeel letselslachtoffers op de fiets betreft 45% (n=25) en is daarmee (ruim) het hoogst onder alle vervoerswijzen. Gecombineerd met de e-bike betreft dit aandeel 48% (n=27). Dit gecombineerde aandeel ligt redelijk gelijk aan het aandeel in Eijsden-Margraten (50%) en Valkenburg (43%). De laatste 5 jaar is het aantal letselslachtoffers op de fiets en e-bike toegenomen.

Figuur 5: Aantal fiets- en e-bikeslachtoffers in de gemeente Gulpen-Wittem ten opzichte van de tijd in jaren (VIA, 2016-2020)

De fiets en e-bikeslachtoffers vallen het vaakst binnen de bebouwde kom (64%) op 50 km/u (45%). Dit is in lijn met het gebrek aan vrijliggende fietspaden op 50 km/u wegen en het toeristische verkeer over de Mergellandroute. 22 slachtoffers zijn gevallen op wegvakken en 4 op kruispunten. Kijkend naar de leeftijd van de fiets- en e-bikeslachtoffers dan blijkt dat dit voornamelijk oude volwassenen en ouderen zijn, waarbij daarnaast een concentratie aanwezig is bij (schoolgaande) kinderen.

Show image fullscreen

Figuur 6: Leeftijd fiets- en e-bikeslachtoffers in de gemeente Gulpen-Wittem (VIA, 2016-2020)

Uit onderstaande kaart blijkt dat de ongevallen met fietsers en e-bikers verspreid door de gemeente zijn gevallen, waarbij wel duidelijk ongevalconcentraties op toeristische routes en nabij de middelbare school in Gulpen zichtbaar zijn.

Show image fullscreen

Figuur 7: Locaties fietsongevallen in de gemeente Gulpen-Wittem (VIA, 2016-2020)

Het aandeel fietsongevallen is in werkelijkheid altijd hoger omdat veel van deze ongevallen, met name enkelvoudig, niet (goed) worden geregistreerd. VeiligheidNL geeft meer inzicht in de fietsongevallen in Nederland, gebaseerd op SEH-behandelingen, wat ook van toepassing is op de provincie Limburg:

Show image fullscreen

Figuur 8: Leeftijdsverdeling bij enkelvoudige vs. meervoudige fietsongevallen in Nederland

Doelgroepen:

• De groepen met de grootste aantallen ongevallen waren fietsers in de leeftijd 55-74 jaar en kinderen van 4-17 jaar (vooral jongens 4-12 jaar).

• Het aantal fietsongevallen per gefietste kilometers stijgt bij vrouwen met het stijgen van de leeftijd vanaf 50 jaar. Bij mannen begint deze stijging vanaf de leeftijd van 70 jaar.

• Meer dan de helft van de ongevallen gebeurde op een gewone fiets, één op de vijf op een elektrische fiets, en één op de tien op een racefiets.

• Twee derde van de fietsongevallen was een enkelvoudig ongeval. Het aandeel enkelvoudige ongevallen is het hoogst bij elektrische fietsen.

• Racefietsers hebben relatief vaak een meervoudig ongeval.

• Jongeren in de leeftijd van 13 tot en met 34 jaar hebben vaker een meervoudig ongeval.

• Drie procent van de fietsers was tegen een paaltje gebotst.

• Oudere fietsers hadden een grotere kans op een fietsongeval en dat verband met leeftijd was sterker voor enkelvoudige ongevallen dan voor meervoudige ongevallen.

• Mensen die vaak fietsten hadden meer fietsongevallen door hun grotere blootstelling maar minder ongevallen per fietskilometer. Met name het aantal enkelvoudige fietsongevallen per fietskilometer was bij frequente fietsers lager.

Het aandeel enkelvoudige ongevallen is toegenomen in vergelijking met 2012, vooral door de toename van het aandeel ongevallen op elektrische fietsen, die relatief vaak enkelvoudig zijn.

Wat betreft lichtvoering van fietsers blijkt uit onderzoek (I&W, 2018) dat in Maastricht circa 71% van de fietsers voor- en achterlicht voert. Dit is hoger dan het landelijk gemiddelde. De gemeente Gulpen-Wittem is niet opgenomen in dit onderzoek maar het is aannemelijk dat het percentage tussen het percentage van de gemeente Maastricht en het landelijk gemiddelde ligt (66%). Gekeken naar doelgroepen dan zien we dat 54% van de jongeren tot 18 jaar voert licht, tegenover 84% van de 50-plussers.

• 1 Totaal (bijv. enkelvoudig + meervoudig gewone fiets) is niet 100% omdat type fiets niet altijd bekend was