Risicothema 3: Fiets en e-bike

Fietsers zijn een risico in de gemeente Landgraaf vanwege het grote aandeel in het verkeerssysteem én in aantal slachtoffers in combinatie met deels ook een beperkte inrichting van de fietsroutes.

Het inwonersaantal van de gemeente Landgraaf is in de afgelopen jaren licht toegenomen (ca. 2%), tot 2035 wordt er echter een afname verwacht (-2,2%, CBS, 2019). Het kennisnetwerk SPV heeft als uitgangspunt dat elke inwoner een fietser is. Dat zou betekenen dat het aantal fietsers in de gemeente Landgraaf is toegenomen maar gaat afnemen. Dat komt ook overeen met het NMCA (2017) waarin wordt gesteld dat het aantal verplaatsingen per fiets in Limburg in de periode tot 2040 afneemt. De NMCA staat echter los van mogelijke stimuleringen door de gemeente.

Het is vanuit de Duurzaam Veilig principes wenselijk dat er een vrijliggend fietspad ligt langs 50 en 80 km/u wegen. Van de in de vormtoets gescoorde 50 km/u wegen in de gemeente Landgraaf beschikt er slechts 1 over een vrijliggend fietspad. Wel zijn er acht 50 km/u wegen met deels vrijliggende fietspaden of fietssuggestiestroken. De 50 km/u wegen waar een vrijliggend fietspad (deels) ontbreekt zijn:

  • Hereweg

  • Hoogstraat

  • Rimburgerweg

  • Streeperstraat

  • Europaweg-Noord

  • Reeweg

  • Vogelzankweg

  • Europaweg-Zuid

  • Hoofdstraat

  • Kantstraat

  • Melchersstraat

  • Op de Heugden

  • Grensstraat

  • Pasweg

  • Rötscherweg

  • Ruitersstraat

  • Schanserweg

  • Beethovensingel

  • Dr. Calsstraat

  • Heerlenseweg

  • Kleikoeleweg

  • Stationsstraat

Om inzicht te geven in de balans tussen functie, vormgeving en gebruik van fietspaden en -stroken in Landgraaf zijn in totaal 65 fietspaden en fietsstroken op 6 criteria[1] gescoord in de vormtoets (blad 2: Vormtoets). Deze fietspaden en fietsstroken scoren hierbij gemiddeld net een voldoende: 4,1 van de 6 punten (<4 = onvoldoende, 4 – 5 = voldoende en >5 = goed), waarbij 21 fietspaden en fietsstroken een onvoldoende scoren. Het feit dat dit puntenaantal niet hoger ligt wordt met name veroorzaakt door het feit dat de fietspaden niet voldoende breed zijn en dat fietsers geen voorrang krijgen op kruispunten.

Het aandeel letselslachtoffers op de fiets is 32% en daarmee het hoogst onder alle vervoerswijzen. Dit aandeel ligt hoger dan in Kerkrade (16%) en Brunssum (21%). De laatste 5 jaar is er geen duidelijke trend geweest in het aantal letselslachtoffers. Kijkend naar de leeftijd van de fietsslachtoffers dan blijkt dat dit voornamelijk jongeren (<16) en ouderen (60+) zijn.

Figuur 5: Leeftijd bromfietsslachtoffers in de gemeente Landgraaf (VIA, 2016-2020)

De fietsslachtoffers vallen voornamelijk binnen de bebouwde kom (97%), op 50 km/u wegen (67%). 16 slachtoffers zijn gevallen op kruispunten en 17 op wegvakken. Uit onderstaande kaart blijkt een duidelijke concentratie van ongevallen met de fiets op de Hoofdstraat in Landgraaf.

Figuur 6: Locaties fietsongevallen in de gemeente Landgraaf

Het aandeel fietsongevallen is in werkelijkheid altijd hoger omdat veel van deze ongevallen, met name enkelvoudig, niet (goed) worden geregistreerd. VeiligheidNL geeft meer inzicht in de fietsongevallen in Nederland, gebaseerd op SEH-behandelingen, wat ook van toepassing is op de provincie Limburg:

Enkelvoudige fietsongevallen

Meervoudige fietsongevallen

Verdeling naar type fiets:

  • 65% op de gewone fiets2

  • 74% op de elektrische fiets

  • 53% op de racefiets

Verdeling naar type fiets:

  • 33% op de gewone fiets

  • 23% op de elektrische fiets

  • 41% op de racefiets

62% door evenwichtsverlies

61% door aanrijding door andere verkeersdeelnemer

12% tijdens het fietsen

39% fietste zelf tegen een andere verkeersdeelnemer aan.

17% botsing met iets of iemand (geen verkeersdeelnemer)

41% was tegenpartij fietser

10% procent van de slachtoffers van een enkelvoudig ongeval verloor het evenwicht tijdens op- of afstappen.

25% wiel raken van andere fietser.

25% sturen in elkaar haken

39% was de tegenpartij een rijdende auto.

7% botsing met bromfiets/scooter/snorfiets.

Relatief vaak fietsers in de leeftijd 13-34 jaar.

Figuur 7: Leeftijdsverdeling bij enkelvoudige vs. meervoudige fietsongevallen in Nederland

Doelgroepen:

  • De groepen met de grootste aantallen ongevallen waren fietsers in de leeftijd 55-74 jaar en kinderen van 4-17 jaar (vooral jongens 4-12 jaar).

  • Het aantal fietsongevallen per gefietste kilometers stijgt bij vrouwen met het stijgen van de leeftijd vanaf 50 jaar. Bij mannen begint deze stijging vanaf de leeftijd van 70 jaar.

  • Meer dan de helft van de ongevallen gebeurde op een gewone fiets, één op de vijf op een elektrische fiets, en één op de tien op een racefiets.

  • Twee derde van de fietsongevallen was een enkelvoudig ongeval. Het aandeel enkelvoudige ongevallen is het hoogst bij elektrische fietsen.

  • Racefietsers hebben relatief vaak een meervoudig ongeval.

  • Jongeren in de leeftijd van 13 tot en met 34 jaar hebben vaker een meervoudig ongeval.

  • Drie procent van de fietsers was tegen een paaltje gebotst.

  • Oudere fietsers hadden een grotere kans op een fietsongeval en dat verband met leeftijd was sterker voor enkelvoudige ongevallen dan voor meervoudige ongevallen.

  • Mensen die vaak fietsten hadden meer fietsongevallen door hun grotere blootstelling maar minder ongevallen per fietskilometer. Met name het aantal enkelvoudige fietsongevallen per fietskilometer was bij frequente fietsers lager.

Het aandeel enkelvoudige ongevallen is toegenomen in vergelijking met 2012, vooral door de toename van het aandeel ongevallen op elektrische fietsen, die relatief vaak enkelvoudig zijn.

Wat betreft lichtvoering van fietsers blijkt uit onderzoek (I&W, 2018) dat in Maastricht circa 71% van de fietsers voor- en achterlicht voert. Dit is hoger dan het landelijk gemiddelde. De gemeente Landgraaf is niet opgenomen in dit onderzoek maar het is aannemelijk dat het percentage tussen het percentage van de gemeente Maastricht en het landelijk gemiddelde ligt (66%). Gekeken naar doelgroepen dan zien we dat 54% van de jongeren tot 18 jaar voert licht, tegenover 84% van de 50-plussers.

E-bike

In de verschillende beschikbare informatiebronnen worden de gewone fiets en de e-bike vaak met elkaar verward. Dat maakt dat een deel van de fietsdata mogelijk van toepassing is op de e-bike en vice versa. Kijkend naar de e-bike dan blijkt dat de landelijke trend laat zien dat er een forse toename is van het bezit en gebruik van de e-bike (ANWB, 2020). De verwachting is dat deze trend zich doorzet in de komende jaren en daarmee een steeds groter onderdeel uit gaat maken van het fietssysteem in de gemeente.

In de gemeente Landgraaf valt 6% van het aantal letselslachtoffers op de e-bike. Dit is meer dan in Kerkrade (4%) en minder dan in Brunssum (9%). Mogelijk is dit aandeel dus hoger omdat het onderscheid tussen de fiets en de e-bike niet altijd goed gemaakt kan worden.

Van de 6 slachtoffers in Landgraaf zijn 4 personen 50 jaar en ouder, waarvan drie 60 jaar en ouder. Het aantal e-bikeslachtoffers is in 2019 en 2020 licht toegenomen ten opzichte van de jaren daarvoor.

Figuur 8: Aantal e-bikeslachtoffers in de gemeente Landgraaf ten opzichte van de tijd in jaren (VIA, 2014-2019)

  • 1 Zie criteria vormtoets: vrijliggend, voldoende breed (1-richting 2,5m, 2-richting 4m), ongelijksvloer of geregelde kruispunten, fietsers in voorrang op kruispunten, éénrichtingsfietspad, geen obstakels.
  • 2 Totaal (bijv. enkelvoudig + meervoudig gewone fiets) is niet 100% omdat type fiets niet altijd bekend was